09. Sieć Internet i www

Obecnie trudno sobie wyobrazić pracę na komputerze bez okresowego choćby dostępu do internetu. Internet (od ang. inter-network, dosłownie „miedzy-sieć”) to system połączeń umożliwiający łączenie się dowolnych komputerów na świecie w celu wymiany informacji. Początki Internetu to koniec lat 60-tych i akademicka sieć ARPANET ale prawdziwą popularność zyskała dopiero dzięki opracowanej w 1990 roku usłudze o nazwie World Wide Web (ang. ogólnoświatowa pajęczyna) w skrócie www.

WWW zostało opracowane w laboratoriach CERN-u w celu łatwiejszego udostępniania dokumentacji w postaci dokumentów hipertekstowych. Specjalnie sformatowane za pomocą tagów w języku HTML pliki tekstowe są udostępniane w internecie za pomocą serwerów z usługą HTTP (skrót od ang. Hypertext Transfer Protocol). Przeglądania hipertekstowych stron spopularyzowało sieć internet tak, że obecnie jest on utożsamiany niemal wyłącznie z tą usługą.

Pierwsza na świecie strona internetowa - nadal dostępna pod adresem:
http://info.cern.ch/hypertext/WWW/TheProject.html

Pierwsze przeglądarki internetowe

Do korzystania z usługi www (tzn. oglądania udostępnionych dokumentów HTML - tzw. stron internetowych) potrzebny jest specjalny program - przeglądarka internetowa. Pierwsza graficzna przeglądarka internetowa Mosaic powstała w 1992 roku, a wkrótce na jej podstawie powstały dwie pierwsze komercyjne przeglądarki internetowe: Microsoft Internet Explorer - przeznaczony wyłącznie dla systemu Windows oraz Netscape Communicator - który był dostępny również na platformy Unix/Linux. Przeglądarki internetowe komunikują się z serwerem zazwyczaj za pomocą protokołu HTTP,
Ale także bezpiecznej, szyfrowanej odmiany tego protokołu - HTTPS.

Nowoczesne przeglądarki spełniają szereg wymagań - m.in.:

• protokoły HTTP i HTTPS,
• formaty HTML, XML i XHTML
• grafika: GIF, JPEG, PNG, SVG
• kaskadowe arkusze stylów (CSS)
• JavaScript (w tym DHTML)

Wojny przeglądarek

W połowie lat 90-tych dominującą pozycję na rynku przeglądarek zajmował Netscape Navigator. Był on dostępny zarówno dla systemów UNIX i Linux jak i Windows. Microsoft, który początkowo przegapił rozwój internetu szybko odrobił zaległości wmontowując swoją przeglądarkę Internet Explorer 4.0 w system Windows i utrudniając instalację innych. Jednak trzeba przyznać ze w tamtym czasie IE zwłaszcza w nowszych wersjach 5 i 6 był wyraźnie lepszy od konkurencji. Około roku 2002 IE był dominującą przeglądarką, ale od tego czasu jego pozycja systematycznie spada na rzecz innych przeglądarek (10,3% - listopad 2016).

Mozilla Firefox

W 1998 roku kod źródłowy Netscape został upubliczniony, co zapoczątkowało rozwój Mozilli Suite. Na jej podstawie powstawały kolejne wersje Netscape'a, ale również zupełnie nowa przeglądarka - Mozilla Firefox, która została publicznie zaprezentowana w 2002 roku, skutecznie walcząc na rynku z dominującym do tamtej pory Internet Explorerem. Obecnie (nadal) zajmuje nieco tylko wyższą pozycję (z udziałem 10,4% - grudzień 2016). Rozwojem tej przeglądarki zajmują się programiści z całego świata zrzeszeni w ramach fundacji Mozilla. Od początku istniała też wersja linuxowa tej przeglądarki - Firefox jest obecnie domyślną przeglądarką w większości dystrybucji.

Również Debian używa domyślnie Firefoxa. Przez pewien czas, z uwagi na konflikt społecznością Debiana z Fundacją Mozilla, system ten oferował własny odpowiednik tej przeglądarki z nazwą Iceweasel (ang. Iceweasel to lodowa łasica w opozycji do ang. Firefox czyli ognisty lis). Obecnie konflikt został zażegnany – po aktualizacji ikona Iceweasel zmieniła się w Firefox. 

Firefox jest niezbędny do wyszukiwania i instalowania rozszerzeń środowiska GNOME:
https://extensions.gnome.org/

Silniki przeglądarek 

Silnik przeglądarki internetowej (ang. layout engine lub rendering engine czyli silnik wyświetlania lub renderowania stron) to oprogramowaniem odpowiadające za przetwarzanie zawartości stron internetowych (kodu HTML, XHTML, grafiki, skryptów, arkusze formatujących CSS), i wyświetlanie rezultatu na ekranie. Termin „silnik przeglądarki internetowej” powstał z chwilą opublikowania przez Mozilla Foundation silnika Gecko jako komponentu, dostępnego niezależnie od przeglądarki.

Silnik Gecko wykorzystywany był poza Mozilla Firefox np. przez Epiphany - domyślną przeglądarkę środowiska GNOME. (W repozytorium znajduje się wersja 3.14.1-1, od wersji 2.19.6 Epiphany używa już innego silnika - Webkit). Przeglądarkę tę można zainstalować z repozytorium (pakiet epiphany-browser).

Po uruchomieniu prezentuje oba charakterystyczny dla środowiska GNOME interfejs użytkownika. Jednak z uwagi na ubogą funkcjonalność oraz problemy z obsługą niektórych witryn zdecydowanie nie polecam tej przeglądarki.

Poszczególne silniki renderujące różnią się od siebie przez co ta sama strona internetowa może wyglądać inaczej w różnych przeglądarkach. Największą konkurencją dla silnika Gecko stał się w WebKit. Webkit był pierwotnie wykorzystywany w przeglądarce internetowej Safari firmy Apple w systemie Mac OS X. Kolejne wersje silnika WebKit rozwijane były już na zasadach otwartego oprogramowania i możliwe do użycia na dowolnej platformie.

Google Chrome 

Właśnie w oparciu o silnik WebKit korporacja Google stworzyła przeglądarkę Chrome, która od 2008 zyskiwała coraz większą popularność aby obecnie zajmować dominującą pozycję na rynku przeglądarek (56,6% - grudzień 2016). Od wersji 28 (wydanej w 2013 roku) przeglądarka używa jednak nowego silnika - Blink.

Przeglądarka Chrome była dostępna do pobrania na stronie:
https://www.google.pl/chrome/browser/desktop/

Od kwietnia 2016 roku Chrome nie wspiera 32-bitowych systemów Linux a zainstalowana przeglądarka wyświetla ostrzeżenie o braku wsparcia:

Chromium

Programiści Google tworząc swoją przeglądarkę stworzyli jej core - chromium jako projekt otwartego oprogramowania. Ich końcowy produkt nazywa się Chrome, jednak inni deweloperzy podjęli kod źródłowy Chromium i wydają wersję przeglądarki pod nazwą Chromium. Z uwagi na wspólny core nowe wydania Chromium pojawiają się w podobnym czasie co Chrome. Przeglądarka Chromium jest dostępna w repozytorium Debiana jako pakiet Chromium (plus pakiet językowy - potrzebny dla wersji polskiej - chromium-l10n).

W stosunku do Chrome Chromium jest uboższe o pewne funkcje obecne w produkcie Google jak mechanizm automatycznej aktualizacji, śledzenie używania, wbudowany czytnik PDF i Flash Player czy dodatkowe kodeki multimediów, jednak zewnętrznie wygląda identycznie jak przeglądarka od Google.

Opera

Ta norweska przeglądarka jest jedną z najstarszych - powstała jeszcze w 1994 roku, przed Netscapem i Internet Explorerem. Posiadała, wówczas unikatowy, wielodokumentowy interfejs. Początkowo była dostępna w wersji komercyjnej lub bezpłatnie jako adware (oprogramowanie wyświetlające reklamy). Od 2005 roku Opera jest dostępna na licencji freeware. Opera wykorzystywała bardzo wydajny, opracowany w 2003 roku silnik Presto. Jednak w 2013 ukazała się nowa Opera 15 bazująca na silniku Blink (tym samym co w Chrome czy Chromium). Początkowo nowa wersja opery nie była dostępna na platformę Linux 32bit (oferowano tylko poprzednią wersję 12 z silnikiem Presto). Obecnie dostępna jest już również najnowsza wersja 41, również dla tego środowiska, którą należy pobrać ze strony:

http://www.opera.com/pl/computer/linux

Opera utrzymuje mniej więcej stały poziom rynku (4% - grudzień 2016). Kiedyś sporą popularnością cieszyły się mobilne wersje tej przeglądarki - Opera Mini - napisane w Javie ME dla telefonów komórkowych. Wykorzystują one specjalny serwer Opery, który konwertuje zwykłe strony tak, aby były dobrze wyświetlane na małym ekraniku telefonu. Przesyłane z serwera strony są dodatkowo kompresowane co przyspiesza proces ładowania. Obecnie z uwagi na rozwój internetu szerokopasmowego oraz popularyzację wydajnych urządzeń mobilnych technologia ta ma znaczenie marginalne. Przeglądarka Opera Mini miała ograniczone wsparcie dla JavaScriptu, ale nie umożliwiała wyświetlania animacji Flash.

Flash

Adobe Flash (dawniej Macromedia Flash) to technologia tworzenia animacji z wykorzystaniem grafiki wektorowej na zasadzie klatek kluczowych. Powstałe pliki .swf, zwane często „plikami Flash”, mogą być odtwarzane na stronie www za pomocą przeglądarki internetowej z zainstalowaną odpowiednią wtyczką (np. Adobe Flash Player). Od wersji 5 Flash umożliwia interakcję dzięki czemu można w nim tworzyć gry czy np. odtwarzacze plików wideo. Obecnie tę samą funkcjonalność co we Flash można uzyskać w HTML'u 5, niemniej nadal wiele stron do obsługi wymaga obsługi technologii Flash.

Dodatek ten można pobrać ze strony:
https://get.adobe.com/pl/flashplayer/?no_redirect

Jak widać dostępne są dwie wersje pluginów: NPAPI i PPAPI. Brak jest natomiast wersji pakietów dla Debiana .deb (jedynie .rpm dla systemów zgodnych z red-hat – fedora i open-suse). Oba typy wtyczek są jednak dostępne w repozytorium. Ale czym się różnią?

 

NPAPI (ang. Netscape Plugin Application Programming Interface) jest to interfejs programistyczny do tworzenia wtyczek do przeglądarek internetowych. Umożliwia tworzenie rozszerzeń obsługujących różne typy obiektów osadzonych na stronie HTML. Pierwszym jego zastosowaniem było renderowanie PDF bezpośrednio w oknie przeglądarki, jednak najczęściej mechanizm ten jest wykorzystywany do obsługi Flash. Pierwsza wersja NPAPI została wprowadzona w 1995 roku w przeglądarce Netscape Navigator, ale mechanizm ten został później zaadoptowany również w innych przeglądarkach: Mozilla Firefox, Google Chrome, Safari, Opera, a nawet Internet Explorer.

PPAPI (ang. Pepper Plugin Application Programming Interface) to tworzona od 2009 przez Googla własna wersja standardu wtyczek, znacznie zwiększająca ich funkcjonalność i bezpieczeństwo. Od 2014 roku Google w przeglądarkach Chrome i Chromium wycofało obsługę NPAPI.

W związku z tym należy zainstalować właściwy pakiet wtyczki Flash:

• flashplugin-nonfree - zgodny z NPAPI dla Firefox,

lub

• pepperflashplugin-nonfree - zgodny z PPAPI dla przeglądarki Chromium i Opera.
  

W repozytorium istnieje też pakiet:

• browser-plugin-freshplayer-pepperflash - który umożliwia obsługę wtyczek PPAPI w przeglądarkach opartych na silniku Gecko - np. Firefox.

Niestety pakiet pepperflashplugin-nonfree (PPAPI) nie jest dostępny na platformę linux i386 (32-bit) zatem nici z Flasha w przeglądarkach z silnikiem Blink.

Inne przeglądarki

Z pośród podanych wyżej 4 głównych notowanych w rankingach przeglądarek (IE, Firefox, Chrome, Opera) ważna jest jeszcze przeglądarka Safari pracująca na komputerach firmy Apple (udział 15,1% - grudzień 2016) Pozostałe kilka procent to inne przeglądarki np. wspomniana wcześniej Epiphany. Procent ten może być jednak znacznie wyższy gdyż część przeglądarek alternatywnych "podszywa się" pod którąś ze znanych platform, aby nie być dyskryminowana przez serwery (wiele serwerów nie rozpoznając z jaką przeglądarką ma do czynienia wysyła jej mobilną, uboższą wersję strony). Z naprawdę sporej listy tych alternatywnych przeglądarek chcę omówić tylko trzy - moim zdaniem najciekawsze.

Midori

Midori (jap. zielony) – przeglądarka internetowa oparta na silniku WebKit i wykorzystująca graficzną bibliotekę GTK+. Założeniem twórców było stworzenie szybkiej i wykorzystującej niewiele zasobów komputera ale w pełni funkcjonalnej przeglądarki.

 

Przeglądarka umożliwia przeglądanie na kartach, sprawdzania pisowni, obsługuje rozszerzenia (m.in. Adblock), ma też spore możliwości konfiguracji. Połączenie z dużą szybkością stawiało by tę przeglądarkę w czołówce. Niestety cierpi ona na poważne problemy ze stabilnością - potrafi się w krytycznym momencie całkowicie wysypać. Mimo braku stabilnej wersji programu, przeglądarka ta jest częścią lekkiego środowiska graficznego XFCE.

Netsurf

NetSurf to graficzna przeglądarka wykorzystująca do renderowania stron samodzielnie opracowany silnik. Projekt NetSurf rozpoczęto w 2002 roku w odpowiedzi na doskwierający brak przeglądarek internetowych na platformy RISC OS-ów. (BE-OS obecnie Haiku ale także AmigaOS czy Atari TOS).
Core NetSurf jest napisany w języku ANSI C i implementuje większość HTML 4 i CSS 2.1. Od 2012 roku posiada również, dodaną eksperymentalnie częściową obsługę JavaScript.

NetSurf prezentuje się jak każda inna współczesna przeglądarka, czyli umożliwia przeglądanie w kartach, dodawanie zakładek czy dostęp do historii przeglądanych stron.

Lynx

Ten przegląd byłby niekompletny gdyby zabrakło w nim legendarnej przeglądarki tekstowej Lynx. Lynx jest klientem WWW pracującym w znakowych urządzeniach wyświetlających z adresowalnym kursorem czyli w Terminalu konsoli. Jest on niezastąpiony w systemach bez interfejsu graficznego np. na serwerach.

Oryginalny Lynx jest dość toporny w obsłudze. Istnieją jednak udoskonalone wersje tej przeglądarki jak Links, Links2 (oprócz tekstowego ma również graficzny interfejs) czy Elinks (jeszcze więcej zaawansowanych funkcji).

Podsumowanie – zestawienie porównawcze

W poniższej tabelce przedstawiłem krótkie porównanie opisanych powyżej przeglądarek. Oprócz "danych technicznych" pozwoliłem sobie na proste testy określające:

• jak szybko przeglądarka się uruchamia (jest gotowa do działania),
• ile pamięci zajmuje po załadowaniu strony debian.org,
• ile pamięci zajmuje odtwarzając film z portalu youtube.com
  

Oczywiście mierzone parametry dotyczą mojego leciwego komputerka.

Nazwa	Producent	Pierwsze wydanie	Ostatnie wydanie	Otwarte oprogramowanie	Licencja	Silnik	Czas uruchomienia	Zajętość pamięci (strona debian.org)	Zajętość pamieci (film z Youtube)
Firefox	Mozilla Foundation	wrzesień 2002	50.1.0 (13 grudnia 2016)	Tak	MPL / GPL / LGPL	Gecko	26 sek.	204 MB	287 MB
Chrome	Google	wrzesień 2008	55.0.2883.87 (9 grudnia 2016)	Tak	BSD	Webkit -> Blink	35 sek.	211 MB	319 MB
Chromium	Chromium Project	wrzesień 2008	3 January 2017	Tak	GPL	Blink	32 sek.	198 MB	323 MB
Opera	Opera Software ASA	kwiecień 1996	41.0.2353.46 (25 października 2016)	Nie	Freeware	Presto -> Blink	30 sek.	133 MB	220 MB
Epiphany	GNOME	grudzień 2002	3.21.90 (16 sierpnia 2016)	Tak	GPL	Gecko -> WebKit	12 sek.	29 MB	29 MB
Midori	Christian Dywan	grudzień 2007	0.5.11 (30 sierpnia 2015)	Tak	GPL	Webkit	14 sek.	70 MB	142 MB
Nefsurf	NetSurf Developers	maj 2007	3.6 (19 November 2016)	Tak	GPL	własny	4 sek.	14 MB	nie dotyczy
Lynx	Montulli, Grobe, Rezac,	czerwiec 1993	2.8.9dev.1 (12 marca 2014)	Tak	GPL	własny	2 sek.	2 MB	nie dotyczy

Jeśli chodzi o moje osobiste preferencje to z uwagi na szybkość działania i małe zużycie pamięci faworytem byłaby przeglądarka Midori. Niestety jej niestabilność dyskwalifikuje ją do poważniejszych zastosowań. Chrom nie jest już rozwijany (dla platformy i386), a Chromium i Opera nie obsługują flasha. Tak więc na placu boju pozostaje tylko Firefox (chociaż wolałem poprzednie logo i nazwę - Iceweasel).

 
Następnym razem będzie o obsłudze innych usług w sieci Internet oraz o sieci LAN.